Op dinsdagavond 28 april hield Ger Baron, Chief Technology Officer van de Gemeente Amsterdam, een presentatie onder de titel De impact van digitalisering van de samenleving op steden. Dit in de door Marco Derksen georganiseerde Media Villa in park Sonsbeek, Arnhem.

Smart Cities was het thema, en ik raak terugdenkend aan deze avond meer en meer verbijsterd. Hier is waarom.

De mensen volgen

Ger toonde ons resultaten van Amsterdamse experimenten met onder meer big data, slimme energietoepassingen en het volgen van gedrag van burgers en bezoekers via hun mobieltjes, hun koopgedrag, hun energierekeningen, hun bewegingen op internet, et cetera.

Allemaal heel knap en zeker niet door iedereen uit te voeren, die kaarten en overzichten. En zeker ook niet voor iedereen toegankelijk, al vertelde Ger wel dat er commerciële kansen liggen voor de gemeente. Bijvoorbeeld door leveranciers van energiezuinige technieken voor woningen tegen een vergoeding te wijzen op wijken, straten (en huizen?) waarop zij hun acquisitie-inspanningen het beste kunnen richten. Goed voor het milieu, toch?

Ger stelde ons dan wel gerust dat Amsterdam geen misbruik zou maken van deze voorsprong in kennis, en dat het allemaal nog niet zo gemakkelijk was om er conclusies uit te trekken. En dat iedereen een WOB-verzoek kon indienen, als ze wisten waarnaar ze zouden moeten vragen.

Whitepapers en position papers

Maar de geruststelling dat Amsterdam op dit moment hard aan het nadenken is over hoe hier nu werkelijk mee om te gaan (we maken intern allemaal whitepapers en position papers over de ethiek van deze kennisvoorsprong), die geruststelling stelde mij helemaal niet gerust.

Lezen we bij Hans Schnitzler dat het digitale proletariaat eigenlijk alleen maar in staat is om zich voort te planten en geacht wordt alle digitale gegevens over hun gedrag online te delen, en dat de overheid samen met enkele grote service providers het monopolie heeft op de big data, zo doemt er een donker beeld op bij wat Ger Baron allemaal laat zien en vertelt. Gaan ook wij straks naar het beoogde model van het Chinese 'sociale krediet' leven?

Geen alarmbellen

Natuurlijk, elke nieuwe techniek roept verontruste reacties op. Zeker als de ethiek (nog) ontbreekt om die nieuwe technieken in 'goede banen' te leiden, zodat bijvoorbeeld onschuldigen er geen slachtoffer van worden. Natuurlijk is het lastig om de bijpassende morele grondslag te leggen. Maar als Ger Baron ietwat lacherig zegt dat hij bepaalde kaarten eigenlijk helemaal niet zou mogen laten zien, en dat de visiestukken erover in de maak zijn, dan zou er bij iedereen in de zaal een alarmbel moeten afgaan.

Doemscenario's voorkomen

Afgezien van enkele aarzelende, juridische tegenstribbelaars was er niemand die Ger Baron vroeg hoe ze in Amsterdam de burgers gaan beschermen tegen de privacy-inbreuken die ze met hun plannen mogelijk zullen plegen. Niemand die het doemscenario inbracht van een burgerij die volledig is gereduceerd tot koopkracht en eendimensionaal, voorspelbaar gedrag in de publieke en private ruimte.

Zou het een idee zijn om in die gemeentelijke denktank hierover op zijn minst ook een ruime plek in te ruimen voor burgers, boeren en buitenlui? Zodat het monopolie op big data en toepassing daarvan niet alleen ligt bij de overheid en de grote service providers.

Lees hier over hoe Stiegler en Schnitzler erover denken en welke mogelijke uitwegen er zijn, via bijvoorbeeld de Free Software Movement en peer-to-peer-toepassingen.