(Illustratie Catherine)

In ‘De Onzichtbare Hand, Hoe markteconomieën opkomen en neergaan’ beschrijft Bas van Bavel zijn onderzoek naar markteconomieën vanaf de vroege middeleeuwen tot vandaag. Hij stelt bij alle markten een cyclus vast die altijd begint met toenemende vrijheid en economische groei, en die altijd eindigt met verstoord marktevenwicht ten gunste van marktelites en met economische achteruitgang.

Met onze huidige economie zitten we op het omslagpunt van positief naar negatief: burgers zijn afhankelijk van de groeiende financiële markten en marktelites, die macht kopen met politieke investeringen, wat leidt tot een stagnerende levensstandaard.

Twijfel aan de onzichtbare hand

We zien dat overheden steeds meer aan de markt overlaten, vanuit het idee dat dit voor meer welvaart zou zorgen, vanwege de zelfregulering en de concurrentie in bijvoorbeeld het openbaar vervoer, het geldwezen, de zorg… Van Bavel stelt vast dat meer en meer mensen twijfelen aan die werking van markten. Want de markten slagen er blijkbaar niet in alle groepen te betrekken bij die toegenomen welvaart. Ze bereiken eerder het tegendeel: de vruchten van de economische groei worden zeer onevenwichtig verdeeld.

Illustratie: uit Van Bavel, De Onzichtbare Hand

Voorbeelden van waar het misgaat

Als voorbeeld haalt Van Bavel de ontwikkelingslanden aan, waarin kleine boeren de toegang tot hun grond en productiemiddelen verliezen aan grote commerciële partijen. Ze worden zo afhankelijk van westerse markten voor hun voedsel, land en loonarbeid. Een ander voorbeeld geeft Van Bavel met de financiële markten en hun crises, veroorzaakt door de vrijheid die zij van de overheden kregen.

Somber

Maar, we zouden ons nu toch veel beter moeten kunnen weren tegen die cyclus van op- en neergang? De democratie zou ons toch moeten kunnen redden? Van Bavel is ook hier somber over en licht dit toe. Ten eerste is het maatschappelijk middenveld van broederschappen en buurtorganisaties aan het verkruimelen en is deze niet opgewassen tegen de materiële kracht van de marktelite.

Ten tweede zijn de westerse democratieën uitgehold, onder meer vanwege de hoge kosten van de verkiezingscampagnes (VS), het lobbywerk door grote ondernemingen en de gebrekkige democratische structuur bij internationale organisaties als de OESO, het IMF, de Wereldbank en de EU.

Geen uitweg?

Is er dan helemaal geen hoop meer en zitten we vanaf nu in de neergaande lijn van de cyclus van Van Bavel? Hij is er somber over, maar ziet mogelijkheden om de cyclus te doorbreken.

De eerste is dat er elders een cyclus kan beginnen die de huidige beïnvloedt; denk daarbij aan China en India.

De tweede is een oorlog; dat is een historisch bewezen cyclusbreker.

De derde mogelijkheid is een nieuwe, interne golf van zelforganisatie die de onzichtbare hand ter hand neemt en losschudt; maar dat is volgens Van Bavel nog nooit voorgekomen.

Optimistisch

Hoe somber Van Bavel ook over die laatste mogelijkheid is: ik ga voor drie. Naïef en optimistisch als ik ben, hoop ik op de herleving van de lokale gemeenschappen en samenwerkingsverbanden. De sociale media kunnen daarbij een belangrijke rol spelen.

Lees ook mijn vorige blog over dit onderwerp.