Over Wij Nihilsten van Hans Schnitzler #wijnihilisten
Een kleine groep van tech-entrepreneurs is erin geslaagd om "mens en maatschappij te domineren" en om een "collectieve digitale bekering" te bewerkstelligen. Aldus Hans Schnitzler in zijn essay Wij Nihilisten.
Hoe heeft dat kunnen gebeuren? Omdat de wereld die deze tech-ondernemers ons voorschotelen "de door ons gewenste wereld is". En vanwege de fundamentele gebreken zoals dataverdienmodellen en filterbubbels. Het internet en de sociale media zijn "radicaliseringsmachines" die de samenleving ontwrichten, de democratie ondermijnen, de polarisatie bevorderen en samenzweringstheorieën bevorderen.
Een sombere analyse met een groot gehalte aan Nietsche.
Eendimensionaal
Schnitzler geeft een eendimensionaal beeld van de mens: "die nog wel ervaringen wil opdoen, mits ze maar geen pijn veroorzaken of risico's met zich meebrengen en zolang ze maar bijdragen aan de vermeerdering van zijn persoonlijk levensgeluk."
Een nihilistisch, Nietschiaans mensbeeld, cynisch en hardvochtig en doelloos. De overdrijving die Schnitzler hiermee neerzet, is volgens mij effectief in het gevecht tegen die techreuzen, maar ze mist wel de nuance die nodig is om mensen te overtuigen en die nodig is om te werken aan oplossingen. We zijn immers niet allemaal "browsende dieren in een digitale tredmolen"...
Zingevingscrisis?
We zitten niet allemaal in een zingevingscrisis, Hans. Moeten we niet iets meer vertrouwen op de intelligentie van de deelnemers aan de sociale media? En, moeten we de overheden niet meer bevoegdheden geven om anonieme vuilspuiters te identificeren en te vervolgen? (Ja, ik weet het, we moeten voorzichtig zijn als we de overheid meer bevoegdheden geven. Laten we dat vanaf nu in ieder geval transparant doen op een manier die door iedereen te controleren is...)
Wat is de oplossing?
Gelukkig draagt Schnitzler ook een "levenslustige vrijheidskuur tegen nihilistische aanvechtingen" aan, in het hoofdstuk "Het gevecht met onze innerlijke nerd".
[Want] "wie onder de oppervlakte van het geneoliberaliseerde werelddorp kijkt, ziet een hang naar socialer, lokaler, decentraler, duurzamer en creatiever. Kort gezegd: menswaardiger."
Het "digitale luilekkerland" is aan herinrichting toe, stelt Schnitzler. Daarvoor worden de eerste stappen gelukkig al gezet: wetgeving en beleid aanpassen, big-techbedrijven opdelen in stukjes, privacywetgeving aanscherpen, eigendom van de data vaststellen, alternatieve zoekmachines inzetten...
De mens als vitaal wezen
Maar vooral, aldus Schnitzler: "de herwaardering van de mens als vitaal wezen", de herwaardering van de "levenskunst", en "actief en blijvend vorm geven aan de positieve vrijheid", wat dat dan ook allemaal in de praktijk mag betekenen.
Doe "oefeningen in spookdenken en -doen" beveelt Schnitzler aan: verken onbekende leefwerelden, om "gedeelde ervaringsruimten waarbinnen zin- en betekenisvragen tastenderwijs geadresseerd en verkend kunnen worden" te openen.
Jammer
Veel concreter wordt het niet, en dat is jammer. Want hoe moet je dat zelfonderzoek inrichten waarin je antwoord krijgt op de vraag "welke waarden wil ik hooghouden en waarom?"
De preek voor eigen gemeente die Schnitzler hier houdt, breekt op de rotsen van onbegrip waar het diegenen betreft die het zo nodig hebben...
Lees ook: Vernieuw de visie op sociale media en Welkom bij uw nieuwe internetprovider.