Over Hegel, een biografie, van Jürgen Kaube

Op 4 juni 1783 lieten de gebroeders Montgolfier hun heteluchtballon een proefvlucht maken. De eerste bemande vlucht was op 21 november 1783, met Jean-François de Rozier en François d'Arlandes aan boord, voor een vlucht van acht kilometer.

Jürgen Kaube, auteur van 'Hegel een biografie' (2020) maakt de briljante koppeling van deze luchtvaart met het Duitse idealisme.

Je door bijna niets en een gedachte tot een zekere hoogte verheffen om de aarde te beschouwen vanuit een onbekend perspectief, zonder belangen en politieke of religieuze motieven.

Het Duitse idealisme

Kaube legt het Duitse idealisme ondertussen heel helder uit als de stroming tussen 1781 en 1816 met vertegenwoordigers als Kant, Jacobi, Reinhold, Fichte, Schelling, Hölderlin, Hegel. Uitgangspunt: filosofieën die het (zelf)bewustzijn, het subject, het denken en de geest als centrum van de wereld nemen. Idealisten denken de wereld dus te kunnen begrijpen door het denken.

Naar de sterren en daarvoorbij

Hegel ontwikkelt, in moeilijke bewoordingen, de inspiratie voor de historisch-materialisten en andere ideaaldenkers: de geschiedenis ontwikkelt zich vanuit tegengestelde krachten (these, antithese) naar steeds 'beter' (synthese).

Kritiek

Hans Reichenbach zet in The Rise of Scientific Philosophy (1951) Hegel neer als een dweper die één empirische waarheid heeft gezien en daar een logische wet van probeert te maken met de meest onwetenschappelijke van alle logica's: “Terwijl Kants systeem het hoogtepunt van het rationalisme markeert, toont Hegels systeem het verval van de speculatieve filosofie van de negentiende eeuw.”

Inspiratie

Toch verwerpt Reichenbach de intuïtie die vooral door metafysici als bron van kennis wordt aangemerkt, niet als zodanig. Want ze kan inspiratie opleveren voor wetenschappelijke ideeën, en ook voor de kunst en de poëzie. Denk maar eens aan de ruimtevaart als blikverruimer. Daarvan doet bijvoorbeeld Andre Kuipers hier verslag.

Kaube geeft met zijn biografie een prachtig tijdbeeld van de periode waarin zoveel veranderde: 1776 Amerika onafhankelijk, 1789 de Franse Revolutie, 1788 de stoommachine wordt verbeterd, 1780 het vormingsideaal komt van de grond. Kortom: alles leek steeds meer vooruit te gaan.

Als je er op een bepaalde manier naar kijkt, tenminste. Want de kritiek op Hegel is - nu nog steeds - niet mals.

Daarom blijft het onze taak om helder blijven denken. Lees bijvoorbeeld mijn samenvatting van The Rise of Scientific Philosophy van Reichenbach.